Niets is magischer dan eind december in IJsland zijn. Het is lang donker, waardoor je overal lampjes ziet. Er ligt vaak sneeuw en kunt regelmatig genieten van het noorderlicht. Je hebt het gevoel dat de kerstman écht op bezoek gaat komen met zijn rendieren. Voor de IJslanders is kerst een hele leuke en belangrijke tijd van het jaar. Het is een religieus feest, maar wordt ook gestuurd door eeuwenoude de IJslandse volksverhalen.
Wij kennen één kerstman, maar in IJsland zijn er 13 kerstmannen! Deze ondeugende mannetjes worden ook wel de Yule lads genoemd. Niet alle kerstverhalen in IJsland zijn vrolijk en liefdevol. De kinderen krijgen ook te maken met enge trollen en een zwarte kat…
Geschiedenis van Kerst in IJsland
Om het kerstverhaal van IJsland goed te kunnen begrijpen, duiken we eerst even de geschiedenisboeken in.
De winterzonnewende
In de Westerse landen lijken de kersttradities over het algemeen sterk op elkaar. In IJsland is dat niet het geval. Voordat de IJslanders het Christendom aannamen werd er maar één belangrijke dag gevierd; de winterzonnewende. Dit astronomische verschijnsel wordt ook wel de eerste dag van de winter genoemd. Meestal vindt de winterzonnewende rond 21 december plaats in het noordelijk halfrond. Meteorologisch gezien is de winter dan al een maand begonnen. Toen de IJslandse bevolking rond het jaar 1000 overstapten op het Christendom begonnen zij ook met het vieren van de Christelijke feestdagen.
Thorlákur Thorhallsson
Thorlákur Thorhallsson is de nationale beschermheilige van IJsland. Hij werd in het jaar 1133 in het zuiden van IJsland geboren in een arm gezin. Toen hij nog een kind was viel het gezin uiteen, omdat zijn ouders de boerderij verloren. Op zijn 15e werd Thorlákur diaken en voor zijn 20e was hij al priester. In 1178 werd hij aangesteld tot Bisschop van Skálholt en richtte hij het eerste vrouwenklooster van IJsland op. Hij stierf op 23 december op 60 jarige leeftijd, de dag voor kerstavond. Deze dag wordt Thorlaksmessa genoemd. Volgens Thorlákur moesten de mensen geen grote, zware maaltijden eten, waardoor ze meestal Skata (gefermenteerde vis) eten. Na het eten van Skata ging je in ieder geval heel erg genieten van de heerlijke kerstmaaltijden.
De Yule lads
De 13 Yule lads kwamen voor het eerst naar IJsland in de 17e eeuw. Het zijn trollen die mensen voor de gek houden. Ze waren vroeger een stuk griezeliger dan dat ze dat nu zijn. In het jaar 1746 werd het officieel verboden om je kinderen te kwellen met verhalen over monsters en trollen. Tegenwoordig zijn ze meestal goedaardig… Als de kinderen lief zijn tenminste 😉
De Yule lads zijn de kinderen van Grýla en Leppalúdi. Grýla is een hele grote, enge trollenvrouw die tegen stoute kinderen verteld dat zij ze zal ontvoeren, koken en opeten als ze niet lief zijn. Haar man Leppalúdi is iets jonger en een beetje het luie schaap van de familie. Ze hebben een huisdier; de Yule kat. Dit is een enorme en wrede, zwarte kat die op de loer ligt om mensen op te eten die geen nieuwe kleding hebben gekregen om op kerstavond te dragen.
Leer de 13 Yule lads kennen:
- Stekkjarstaur (sheep-cote clod): arriveert op 12 december en valt schapen lastig.
- Giljagaur (gully gawk): arriveert op 13 december en verstopt zich in de struiken zodat hij de koeienstal kan binnendringen en melk kan stelen.
- Stúfur (stubby): arriveert op 14 december en is super klein. Hij steelt pannen zodat hij de restjes eruit kan opeten. Iew!
- Thvörusleikir (spoonlicker): arriveert op 15 december en steelt houten lepels om ze allemaal af te likken. Hij is extreem dun, omdat hij geen goede voedingsstoffen binnenkrijgt.
- Pottaskefill (potscraper): arriveert op 16 december en steelt de restjes van potten.
- Askasleikir (bowl licker): arriveert op 17 december en verstopt zich onder bedden om te wachten totdat iemand zijn ‘askur’ (een soort kom) neerzet zodat hij ze kan stelen. Vroeger zetten IJslanders kommen met eten onder hun bed, zodat ze nog een midnight snack hadden.
- Hurdaskellir (doorslammer): arriveert op 18 december en vindt het leuk om met deuren te smijten, vooral ‘s nachts zodat hij iedereen wakker maakt.
- Skyrgámur (skyr gobbler): arriveert op 19 december en eet alle IJslandse skyr op.
- Bjúgnakraekir (sausage swiper): arriveert op 20 december en steelt alle worstjes die gerookt worden.
- Gluggagaegir (window peeper): arriveert op 21 december en gluurt door alle ramen om te kijken wat er te stelen valt.
- Gattethefur (doorway sniffer): arriveert op 22 december en heeft een gigantisch grote neus. Hiermee kan hij heel goed ruiken waar het lekkere laufabraud is zodat hij dit kan stelen.
- Ketkrókur (meat hook): arriveert op 23 december en gebruikt een haak om vlees te stelen.
- Kertasníkír (candle stealer): arriveert op 24 december en volgt kinderen, zodat hij hun kaarsen kan stelen.
Dimmuborgir
In Dimmuborgir in het noorden van IJsland wonen de Yule lads met hun (trollen) ouders. Rond de kerstperiode kun je de Yule lads hier zelfs tegenkomen! Dimmuborgir betekent; donker kasteel.
De omgeving bestaat uit grillige rotsformaties door een vulkaanuitbarsting zo’n 3000 jaar geleden. De volksverhalen vertellen dat de rotsformaties eigenlijk versteende trollen zijn die door het daglicht versteend raakten. Als je in Dimmuborgir rondloopt is het alsof je je in een sprookje bevindt. Je komt zelfs de grotten tegen van de Yule lads.
Kersttradities in IJsland
Als het op tradities aankomt, dan begint het allemaal bij de eerste Advent op de vierde zondag voor Kerstmis. Vanaf die dag versieren de IJslanders hun huizen met kerstverlichting en kerst spullen. In de steden worden buiten veel kerstbomen versierd. De belangrijkste reden is natuurlijk Kerstmis, maar aangezien de IJslanders niet zoveel daglicht hebben in december (3-4 uur) maken de lampjes alles ook wat minder donker en gezelliger. Net zoals wij steken de IJslanders iedere zondag een nieuwe kaars aan op de Adventskrans.
Als de lampjes overal ophangen maken de IJslanders samen Laufabraud (bladbrood). Het ziet eruit als een grote sneeuwvlok met patronen. Ben je rond de kerst in IJsland? Dan is het heerlijk om een Laufabraud in de winkel te kopen. Meestal eten zij er boter bij met ham. Je krijgt er ook veel kerstkoekjes en een soort platte pepernoten. De IJslanders drinken veel Christmas Ale; een mix van mout en Appelsín (een lekkerdere versie van Fanta Orange). Vergeet ook de overheerlijke drop met chocolade niet.
In de 13 dagen voor Kerstmis zetten alle kinderen een schoen op de vensterbank van hun slaapkamer. Elke avond komt één van de Yule lads langs die snoepjes, kleine cadeautjes of rotte aardappelen in de schoen legt. Dit hangt ervan af hoe het kind zich die dag heeft gedragen. Het is een beetje te vergelijken met de schoen zetten voor Sinterklaas in Nederland. In het noorden van IJsland, vlak onder Akureyri, vind je het kersthuis. Het is erg leuk om hier even te stoppen om foto’s te maken, bijvoorbeeld voor een leuke kerstkaart? Je krijgt er ook vele kerstversieringen.
Kerstavond in IJsland
Op 24 december zijn sommige winkels nog open in de ochtend, maar ‘s middags gaan alle winkels dicht en gaan de mensen naar huis om met hun familie kerstavond voor te bereiden. Er wordt rond 18:00 uur gegeten en daarna worden de cadeaus uitgepakt. Typische gerechten voor kerstavond zijn; lam, geglaceerde kalkoen of ham, sneeuwhoen of rundvlees. Het wordt vaak gegeten met gekookte aardappelen, erwten of rode kool. Het is een traditie dat iedere IJslander een boek en nieuwe kleding krijgt voor kerst. Wist je dat in IJsland in verhouding de meeste boeken per persoon worden gekocht? Toen ik in IJsland was viel het mij pas écht op hoeveel mensen er boeken lezen, zelfs in de bibliotheek. Na het avondeten gaan veel IJslanders naar het kerkhof om een kaarsje aan te steken voor hun verloren dierbaren. Daarna gaan sommigen naar familie toe of gewoon thuis hun nieuwe boek lezen. Veel koekjes, snoep en chocolade hoort er zeker bij met kerst.
Eerste Kerstdag in IJsland
Op eerste Kerstdag zijn alle winkels gesloten, dus ook de supermarkten. De IJslanders hebben een rustige ochtend met een lekker ontbijt. Verder worden er spelletjes gespeeld en kerstfilms gekeken. Voor het avondeten komen ze weer bij elkaar met familie. Er wordt dan meestal ‘hangikjöt’ gemaakt, ofwel gerookt lam. Ook het laufabraud ontbreekt niet.
Tweede Kerstdag in IJsland
Op tweede Kerstdag wordt er meestal met vrienden of familie afgesproken om te chillen. Sommigen gaan naar de bioscoop of andere leuke activiteiten ondernemen. Er zijn ook veel IJslanders die ‘s avonds op stap gaan in Reykjavík.
Na drie dagen feesten, eten en drinken gaan de IJslanders weer aan het werk. Al snel staat oudejaarsavond voor de deur; een belangrijk feest voor de IJslandse bevolking. Dit wordt ieder jaar groots aangepakt met veel feesten en vuurwerk.
De dertiende dag na Kerstavond
6 januari is de laatste dag van de kerstvakantie. Het is de dertiende nacht na kerstavond en er vinden veel ‘magische’ tradities plaats. Volgens de volksverhalen gaan de koeien praten, verplaatsen de elfen hun huizen en worden de zeehonden mensen. De kerstversiering moet op 6 januari weg zijn en de kerstboom kan niet meer in de woonkamer staan. Er zijn ook feesten om afscheid te nemen van de feestdagen.
Een brief voor de Kerstman
Wist je dat je in Reykjavík een brief naar de Kerstman op de Noordpool kunt sturen? Er is een super leuk kerst winkeltje in het centrum met een brievenbus ervoor. Net voor de kerst wordt deze brievenbus geleegd en naar het Kerstdorp in Finland gestuurd, waar de Kerstman woont. Het is super leuk om zo’n brief te schrijven aan de Kerstman, en wie weet gaat jouw grote kerstwens wel in vervulling 🙂
Mijn persoonlijke tips en ervaringen in IJsland
Lees in mijn e-books alles wat je moet weten voor jouw IJsland reis.
- De ultieme reisgids voor de ringweg
- Reisplanning 15 dagen
- Reisplanning 7 dagen
- Voorbereiding & checklist
Schrijf je in voor de Vleugje IJsland nieuwsbrief
Op de hoogte zijn van het laatste IJslandse nieuws, het weer of leuke feestdagen? Ik stuur je graag maximaal 1 keer per week een nieuwsbrief met interessante informatie over IJsland. Laat je gegevens hieronder achter en klik op inschrijven.
